Wordt de Knesselaarse pastorie voor de tweede keer een kroeg? Ze is bijna honderd jaar ouder dan de kerk en gebouwd tien jaar voor de Franse Revolutie. Ze is zowat het mooiste en op de Grote Kapel na ook het oudste gebouw van de gemeente. Onder Napoleon werd ze even een kroeg. De kans is groot dat we dit een goeie tweehonderd jaar later in een of andere vorm opnieuw meemaken.

Aquarel van de pastorie (Erik Wille)

Van pastorie naar kroeg (1)

Zo’n 250 jaar geleden waren de Oostenrijkers hier nog de baas. Als de Franse troepen na de Franse Revolutie (1789) onze gewesten uiteindelijk veroveren, wordt er stevig gevochten. In  1792 arriveerden de eerste Franse troepen in Knesselare. In 1793 vochten de Oostenrijkers nog even terug. Vijftien dorpsgenoten sloten zich bij hun legers aan, maar uiteindelijk werden ze verslagen. Het was tijd voor Napoleon, op meerdere vlakken de grote hervormer. Onder meer tegen de Kerk van toen. Tegen priesters die de eed van trouw aan de Franse Republiek weigerden af te leggen, startte in 1796-1797 een kerkvervolging. Pastoor en onderpastoor doken onder, werden verraden door de Knesselaarse veldwachter De Swaef, en uiteindelijk gedeporteerd naar het eiland Rhé. (*)

De Swaef ging in de pastorie wonen en opende er een herberg. Pas toen Napoleon de acties tegen de pastoors matigde, keerde Naudts terug. Hij werd nog pastoor in Sint-Pauwels-Waas

Het gebouw, oorspronkelijk wellicht omgracht, lag op de oude dorpsdries. Het werd vergroot in 1858. De voorgevel is opgetrokken in sobere Lodewijk XVI-stijl, genoemd naar de toenmalige laatste Franse koning. Bouwwerken werden na de rococo toen minder uitbundig, soberder, met strakke lijnen en symmetrie. Kenmerkend voor de bouwstijl van toen, het classicisme, waren ook de lijstgevel en het fronton.(**)

Van pastorie naar kroeg (b)

Vandaag gaat de toekomst van de pastorie een heel andere richting uit. In november 2021 was er al sprake van een totaalplan rond mobiliteit en de verkeerssituatie in Knesselare Centrum. We vernamen toen al een en ander over een “verkeersvrije plaats en een extra parking op het terrein van de pastorie”. We vermeldden hier eerder dat pastorie en de tuin beschermd zijn. “Binnen het beschermd dorpsgezicht is het pastoriegebouw beschermd als monument, dit is dan ook het bouwkundig element met de hoogste erfgoedwaarde (groen)”, lezen we in het interessante Beheersplan dat in 2019 werd opgesteld. Het valt nog af te wachten in welke mate dat voor uitstel of afstel zou kunnen zorgen. Vlaams minister van Onroerend Erfgoed Matthias Diependaele (N-VA) voorzag recent nog 121.000 euro voor restauratiewerken aan daken en goten.

Het Laatste Nieuws (21 juni) had het als eerste over een horecafunctie na de verhuizing van de pastoor naar een kleinere woning in de Kouter. “Aalter gaat nu op zoek naar iemand die onder de vorm van een concessie een nieuw verhaal wil schrijven in de pastorie. De tuin wordt omgevormd tot een extra centrumparking. Dat kan zeer breed gaan: van een taverne over een restaurant tot zelfs logies“.

“Een biertje, een hapje en wie weet wel een dutje”, kopte Het Nieuwsblad enkele dagen later boven een gelijkaardig artikel.

Pastoor

En de pastoor? Die deed op 30 juni voor het laatst de deur achter zich dicht. Als bewoner van het gebouw dan toch. Na ernstige gezondheidsproblemen is de pastoor goed hersteld, maar als 74-jarige (hij wordt 75 in januari 2023) wil hij het toch wat rustiger aan doen. Over enkele dagen vernemen we meer over overleg terzake met de parochie Aalter en het Bisdom. Daar wordt ook gesproken over de parochiale toekomst (kerkdiensten, misvieringen, bedienaars …).

Bereikbaar

De pastoor blijft ondertussen voor zijn parochianen – en dat zeker tot september – bereikbaar in zijn nieuwe woning, Kouterweg 25. Ook blijven de huidige kerkdiensten minstens tot dan ongewijzigd, al hoopt de pastoor daar nog een bescheiden en ondersteunende rol te kunnen spelen.

Wordt binnenkort vervolgd

De toekomst van de Knesselaarse kerk word ongetwijfeld nog voorwerp van belangrijke gesprekken. Een debat over de finale bestemming ervan wordt onvermijdelijk. Lees meer hierover.in dit artikel vorig jaar gepubliceerd in Erfgoed Aalter

Epiloog, voor wie er zin in heeft

(*) Nog iets meer of de Franse Revolutie en Knesselare – Priesters moesten een eed van trouw aan de Republiek en haat aan de (Franse) koning afleggen. De Knesselaarse pater Louis Goegebuer noteerde het als volgt: “Zij die weigeren de eed af te leggen gaan zich verbergen op eenzame plaatsen, bossen of afgelegen hoeven, om van daaruit clandestien hun pastoraal ministerie uit te oefenen. Er wordt een hevige jacht gemaakt op onbeëdigde priesters. Zij die in de handen van de politie vallen worden veroordeeld tot deportatie naar de eilanden Rhé, Oléron of naar Guyana. De pastoor van Knesselare, Lieven Naudts (1795-1802), en zijn onderpastoor A.F. Van de Voorde ( 1783-1803) weigeren de eed af te leggen en verbergen zich. De prachtige pastorie van Knesselare, pas gebouwd in 1779, wordt betrokken door Pieter De Swaef, gedurende het schrikbewind veldwachter van de gemeente. Deze De Swaef verraadde pastoor Naudts, die aangehouden werd en geboeid naar Gent overgebracht. Hij wordt op 23 augustus 1798 veroordeeld en verbannen naar het eiland Ré. Na het Concordaat van Napoleon in 1801 werd de godsdienst hersteld en komt pastoor Naudts in 1802, na een ballingschap van vier jaar, terug naar Knesselare… Enkele weken na zijn terugkomst uit ballingschap, op 19 oktober van hetzelfde jaar, werd hij benoemd tot pastoor van Sint-Pauwels-Waas. (Bron: pater Louis Goegebuer in Appeltjes van het Meetjesland 1996, met verwijzing naar Jean-Baptiste Van Bavegem, Het Marlelaarsboek of heldhaftig gedrag der Belgische Geestelijkheid ten tijde van de Franse Omwenteling, Nieuwe uitgaaf, Gent, 1875).

(**) Technisch omschreef men de pastorie in de Inventaris van onroerend erfgoed zo: “Rechthoekige omriemde vensters met sluitsteen en rolluiken in plaats van persiennes; nieuwe rechthoekige deur met bovenlicht en arduinen omlijsting. Aflijnend hoofdgestel met 19de-eeuwse kroon- en tandlijst op uitgesneden modillons, boven de twee middentraveeën onderbroken door een pseudo-fronton met jaartal en omlijste oculus met guirlande.(Een modillon is een sierlijke beugel, zoals onder een kroonlijst; een travee is een deel van een gevel, een fronton is een bekroning van een gevel, venster of ingang. Oculus is het Latijnse woord voor oog. Meestal cirkelvormige lichtopening in een muur of koepel. Een guirlande is een slinger van bloemen of vruchten).