De Mysteriejagers van Radio 2 gingen op zoek naar antwoorden op merkwaardige en onverklaarbare mysteries in Vlaanderen. Vrijdag 9 juli was er tijd voor een Knesselaars mysterie rond het verhaal van de ruziënde Bolders van Westvoorde, Torre Borre en Fiel Brandt. Mooi verhaal, mooi lied, hier voor eeuwig op Knesselaars Nieuws.
Eentje uit de oude doos
Het mysterie dat Radio 2 wou ontrafelen: werd de Meetjeslandse volkssport “krulbollen” ooit gespeeld op leven en dood? Inspiratie vonden ze bij verhaal en lied over Torre Borre en Fiel Brandt.
“In Knesselare bij Aalter staat er een opvallend standbeeld, met daarop twee krulbollers. Over die figuren gaan verschillende verhalen de ronde. Zo zouden ze een wedstrijd hebben gespeeld op leven en dood. Wie zijn die figuren? Hoe speel je een wedstrijd “krulbollen”? Werd het spel écht op leven en dood uitgevochten? VRT Radio 2 Oost-Vlaanderen zet het allemaal op een rijtje.
Langs een kleine weg in Knesselare bij Aalter, staat er een bijzonder standbeeld. Tussen twee bakstenen muren zit een glazen kooi waarin een klein kunstwerk staat. Er worden twee personen afgebeeld die een oude volkssport spelen: krulbollen. Daar hangt ook een plakkaat met de strofe: Ze’n gebold al in Westvoorde, op leven en dood, mee het mes al op de stoake, Torre Borre en Fiel Brandt. VRT Radio2 Oost-Vlaanderen zocht uit wie die twee personen waren en hoe het nog is met die oude volkssport.
Hoe speel je de volkssport “krulbollen”?
De sport is ontstaan in de 19de eeuw. Het wordt vooral gespeeld in het Meetjesland, de regio tussen Gent en Brugge. Vroeger was het enorm populair, nu zijn er nog een tiental clubs in het Meetjesland waar je de sport kan beoefenen. Het heeft heel wat gelijkenissen met petanque. Het zijn allebei cafésporten die in groep worden gespeeld. Bij petanque moet je je bal zo dicht mogelijk bij het kleine balletje krijgen, bij krulbol moet je je schijf zo dicht mogelijk bij de staak krijgen. Ook de manier van punten tellen is hetzelfde.
Van Knesselare tot in Amerika
Rond 1850 was er veel armoede in Vlaanderen door de landbouwcrisis. Heel wat Vlamingen besloten om weg te vluchten naar Amerika en Canada om daar een beter bestaan uit te bouwen. Zij vestigden zich vooral in Illinois en Michigan. De afstammelingen van die Vlamingen die zijn uitgeweken, hebben daar het spel opnieuw geïntroduceerd. In Detroit is er zelfs een Belgisch café waar je een spelletje krulbol kan spelen of zoals zij het noemen: rollee bollee.
Echt?
Het plakkaat bij het standbeeld geeft al een eerst hint over wie die twee figuren zijn. “Torre Borre en Fiel Brandt”. Maar hebben ze ook echt bestaan? Een luisteraar stuurde de gouden tip door: “Mijn naam is Marc Quintyn, ik was de verantwoordelijke van het kermiscomité, en op mijn vraag is het standbeeld er gekomen in 1991.”
Eén van de leden van het kermiscomité was gemeentesecretaris. Hij ging bij de oprichting van het standbeeld door de archieven en vond daar de geboortecertificaten terug. Op 21 juli 1877 werd Victor Wittevronghel geboren, die de roepnaam Torre Borre meekreeg. Op 30 januari 1859 kwam Theophilus Brandt ter wereld, die verder als Fiel Brandt door het leven ging. De strijd tussen die twee zou zich hebben afgespeeld begin 1900.
Maar waarom moest daar een standbeeld van komen? “Telkens het kermis was in Westvoorde, een wijk in Knesselare, kwam dat verhaal weer bovendrijven”, legt Marc uit. “Dus als eerbetoon aan de legende van de twee bolders, hebben we beslist om daar een standbeeld van te maken.”
De twee figuren hebben dus effectief geleefd rond de jaren 1900, maar hoe ging het verhaal nu verder? Volgens het plakkaatje onderaan het standbeeld wordt er een strijd gevoerd op leven en dood. Een duel, zonder geweren, maar met een krulbol (en met het mes op de staak – red.). De strofes op het standbeeld, zijn een stuk van een langer lied. Dat lied werd in de streek gezongen tijdens de kermis en op papier vastgelegd bij de opening van het standbeeld.
Volkszanger Erik Wille uit Aalter zong het toen voor de eerste keer voor een publiek en heeft het toen opgenomen in zijn repertoire. “Dat lied mocht gewoon niet meer ontbreken. Het is een traditioneel volkslied”, reageert hij.
De clue van het verhaal zit op het einde van het lied. Uiteindelijk verliest Fiel Brandt het krulbolspel van Torre Borre. Hij vreest voor zijn leven, en smeekt Torre Borre om te mogen blijven leven. Uiteindelijk staat hij dat toe, als hij hem de hele avond trakteert op café. En zo geschiedde…. Of toch volgens de legende. Of het verhaal effectief zo is gebeurd, dat hebben de vorige generaties meegenomen in hun graf.
Leeft het verhaal nu nog verder?
In Knesselare leeft het verhaal niet alleen voort in een lied en een standbeeld, maar ook bij een bakkerij daar in de buurt. Die heeft de twee namen samengesmolten tot één: “Borrebrandt”. “Wij hebben die bakkerij overgenomen en de naam behouden omdat die legende hier zo nog wat leeft. Maar de bakker heet eigenlijk gewoon Luc Vanoost en heeft daar niks mee te maken”, reageert bakkerin Mireille.
In Knesselare staat nog steeds een boltent (er zijn er nog een viertal – red. KN) waar je op maandag, vrijdag en zondag welkom bent. De leden krijgen hun eigen plakkaatje dat aan de muur hangt. Daar zitten opvallend veel “Wittevrongels” bij. “Dat zou wel eens familie kunnen zijn”, reageert uitbaatster Magda. “Want ze komen allemaal van dezelfde boerderij, waar ook de legende naar teruggaat. Maar ik heb helaas geen contactgegevens van die mannen.”
Het raadsel rond de twee figuren en de sport is opgelost, maar directe erfgenamen werden niet teruggevonden. De gemeente Aalter belooft alle tips die binnenkomen grondig te onderzoeken. Mensen die iets denken te weten, kunnen dat nog altijd laten weten aan het bestuur.” (tot hier de tekst van Radio 2)
Knesselaars Nieuws 