Arendsoog: Torre Borre en Fiel Brandt

Betrapte het Arendsoog overvallers, of inbrekers, vroegen we vorige keer bij een foto van twee wat mysterieuze figuren. Neen, wel de twee meest legendarische bolders van Knesselare, Torre en Fiel. Meer uitleg verderop, maar eerst de nieuwe curiositeit. “Gene makkelijke”…

Nieuwe vraag

Vooraf schuiven we een nieuwe prent in beeld. Ergens te velde vonden we een merkwaardig bouwsel. Ook daaraan hangt een mooi verhaal vast. We geven twee tips: de datum 1869 en de naam August Wille, op dat moment burgemeester van Knesselare. Wat zou die liberale dokter-burgemeester Wille voor de eeuwigheid hebben willen bewaren? Volgende keer meer hierover. Onder de foto back to de Knesselaarse bolders …

DE SILHOUETTEN VAN TORRE EN FIEL

Al eeuwen bolders in ons dorp

Deze keer kwam het eerste correcte antwoord op ons zoekertje uit het buitenland. Theo Van den Kerchove liet ons vanuit Tenerife weten dat hij er meteen Torre Borre en Fiel Brandt had in herkend, met tussen beide figuren de boldersstaak en het “mes al op de stoake” … Prima, van zo ver en zo goed zien, hoe is het mogelijk? (dat leest u in een ander artikel op deze site)

Een woordje uitleg bij dat monumentje in de Westvoordestraat, over de oudste bronnen over de bolsport en over de legendarische bolders en hun bolling op leven en dood.

De krulbolsport is een van de oudste Vlaamse sporten, zeker in het Meetjesland. In processtukken uit 1673 verklaart een van de Knesselaarse ondervraagden dat hij is “blijven staen sien op de bolders”. Hij was er getuige van een moordzaak, maar daarover hadden we het hier eerder al.

Schriftje Maeyens: 1801

Helemaal vooraan de jaren 1800 schreef de Knesselarenaar Joannes Maeyens (1784-1872) in sierlijke letters een boekje vol, onder meer over zijn deelname aan de “krijgstocht” van het leger van Napoleon, richting Italië. Later zal hij nog deelnemen aan veldtochten in Beieren, Oostenrijk en Spanje. In zijn schriftje schrijft hij ook tekstjes, en verzen. Daarin heeft hij het onder meer over de bolders:

“Al die hier komen ter schole, moeten zorgen voor een bolle om te bollen met vermaeck, altemael naer uwen staeck. Want het is om zoo te spreken vandaege en drij weken dag op dag, en dat incluis heyligen Gregorius, den patroon al van de schoole, dag op welken gij zuld bollen, om prijzen in ’t gemeyn. Die ze wint zal bleyde zijn (etc) …” (1801).

August Bultynck: Het Knesselaars Bolderslied (jaren 1860)

Weer tientallen jaren later is het de Knesselaarse dichter en journalist August Victor Bultynck (1844-1917) die het heeft over onze bolders. Hij schreef tientallen klucht- en volksliederen, die ook ver buiten de gemeenten werden gezongen. Sommige liederen waren naar de normen van toen behoorlijk populair. Andere waren rijmelarij, Eerder tot die tweede categorie behoren twee liederen over bolders. Onderstaand lied ‘De Knesselaarsche Bolders” verscheen in zijn bundel “Liederen en andere gedichten“)

De ruzie met Sint-Joris

Op de begrafenis van Bultynck (1917) herinnerde Alfred Segers, voorzitter van de Vlaamse Strijdbroeders, de toehoorders op de uitvaart eraan dat de schrijver met zijn liederen heel vaak bijdroeg aan de goede verstandhouding binnen de gemeente en met andere gemeenten. Hij deed dit met interessant verhaaltje over Bultycks lied ‘Knesselare en Sint-Joris‘: “Eén bijzonder feit wil ik aanhalen: Over 50 jaar, bestond er eene leelijke veete tusschen Knesselare en Sint-Joris. “Wacht”, zei onze volksdichter, “dat moet ophouden!”. ’s Zondags nadien trekken hij en zijn vrienden op met Wie als Knesselaar en Sint-Joris komen beter overeen?. De zanger heeft stormachtigen bijval. De mannen van Sint-Joris zingen mee … Eenige weken nadien trekt Mr. Bultynck weer op met zijn nieuw Bolderslied. Heel Sint-Joris komt nu weer onder ’t dreunen van de twee blijde zangen naar onze bolling. De vrede wordt geteekend, de vijandschap verandert in een tot nu toe voortdurenden broederband. O macht van ’t goede, gezonde lied!” (Alfred Segers, Lijkrede op het graf van Mr. August-Victor Bultynck, uitgesproken op 18 juni 1917)

Nog een dikke eeuw later, we spreken nu over de jaren 1980; trekken op vraag van de jonge Erik Wille een aantal redactieleden van het Knesselaarse blad Uilenspiegel naar een aantal Westvoordenaars om er op zoek te gaan naar liedjes die toen werden gezongen. Zo kwamen ze terecht bij Judith Lefevre, Hilaire Neyrinck, Margriet Vermeire en anderen. Elke wijk had zo zijn volkszanger(s) die voor een pint makkelijk te overreden was om een veuzeke te zingen.

Liederen werden gemaakt om echt gebeurde verhalen te vertellen of om nieuws te verspreiden. De bekendste marktzanger was Tamboer, die herhaaldelijk de Zaken van Beernem bezong. Ook in Knesselare zijn verschillende gebeurtenissen op muziek gezet. Eén daarvan is het verhaal van Torre Borre en Fiel Brandt.

Het verhaal speelt zich af kort voor of tijdens de Eerste Wereldoorlog in de wijk Meschoorde (de volkse naam voor Westvoorde).

Margriet Vermeire uit de Grote Kapellestraat vertelde: “Mijn moeder en vader, Octavie Fiers en Jules Vermeire, woonden in bij mijn grootouders, Freed Fiers en Louise Lootens. Mijn vader Jules Vermeire was beter bekend als Jules de Garde, want zijn vader was nog garde geweest op den tram. We waren met zeven kinderen en we leefden dus met zijn elven in een klein café 200 meter ten oosten van Westvoorde, langs een landweg die naar de Zandekens loopt…

Voor dat café lagen twee bolpleinen en krulbollen was toen al een populaire sport. Het gebeurde wel eens meer dat twee bolders “met een spie op” (een glas op) zodanig in het spel opgingen, dat ze op de vuist gingen. “Die vechtpartijen waren soms zo serieus dat mijn moeder de pomptrekker van de pomp voor de deur wegnam, omdat hij anders gebruikt werd als ‘doorslaggevend’ argument”, aldus Margriet.

Torre Borre uit Eentveld en Fiel Brandt van de Hulhoek namen dit spreekwoord al te letterlijk op. Hoe het allemaal precies is gebeurd, weet niemand meer, maar Torre en Fiel haalden na een Westvoordekermis in juni de messen boven en plantten die symbolisch in de staak. Ze bolden “op leven en dood”. Fiel zou hebben verloren en smeekte om genade, mits de belofte dat Torre “zijn goeste mocht drinken” …

Ze’n gebold al in Westvoorde, Torre Borre en Fiel Brandt, mee het mes al op de stoake, die verloor die moest eraan… Torre Borre, laat mij leven, van den dood benne ‘k ik schauw, en ge meugt ui goeste drinken, ‘k zal betalen voor ouw…

Bij verder speurwerk bleek dat er over een dreigend incident een liedje werd gemaakt, dat in verschillende versies werd bewaard. Toch kon het worden gereconstrueerd. Dit lied moet vroeger nog veel gespeeld zijn in de herbergen en daarbuiten, want veel mensen herinneren zich delen van het refrein of hier en daar een zin van de strofen. (Samenvatting artikel Uilenspiegel, januari 1985)

Beeld

Op de Westvoordekermis van juni 1991 werd op de “Kloef”, het kruispunt van de Waterlopen, de Westvoordestraat en de Zandekens, een monumentje ingehuldigd dat een krulbolscène voorstelt. Het Westvoordecomité, toen onder de leiding van voorzitter Marc Quintyn, zag dit als een herinnering aan “de helden van Meschoorde”, maar niet in het minst ook als een hulde aan de krulbolsport. Het monumentje werd gemetseld door Denis en Elie De Zutter en afgewerkt door Geert en Patrick De Zutter. Het beeldje is gemaakt door de Eeklonaar Norbert Van Poucke. De beeldjes stellen een momentopname voor in het krulbolspel. Bij discussies over wiens bol het dichtst bij de “stoake” ligt, gebruikte men een “koasges” of “een streutje”. De gehurkte speler is aan het meten, terwijl de rechtop staande medespeler nauwlettend toeziet. Het mes zit op de stoake…

Hieronder de melodie en de tekst van het Bolderslied van Torre en Fiel, genoteerd en gezongen door Erik Wille (er zijn meerdere versies van het lied).