Allerheiligen. Dan treurt het dorp. Dan groeten de mensen hun dierbaren, op het kerkhof, waar oude tradities in ere worden gehouden, maar ook nieuwe dingen ontstaan. Dat blijkt uit teksten en beelden. Dat geldt trouwens ook voor Halloween…
Er is de jongste jaren weer meer aandacht voor de periode waarop we de doden gedenken. De begraafplaats van Knesselare werd verfraaid. Maandag al was er een herdenkingsmoment, georganiseerd door Kelly Moerman en de cultuurraad, die met theelichtjes, lampjes, kaarsen en ingetogen muziek voor sfeer zorgden op onze begraafplaats (zie prentenbakje verderop). En donderdag 1 november is er om 15 uur een Dodenherdenking in de kerk. Muzikanten van de fanfare WIK zorgen nadien op de begraafplaats voor een halfuurtje ingetogen muziek (reveil).
In dit stuk hebben we eerst aandacht voor de graven en hun symboliek.
We koppelen de woorden van heemkundige Willy Stevens (+) aan de beelden van onze fotograaf Paul Verhoestraete. Vijf jaar geleden, naar aanleiding van de 25ste editie van Open Monumentendag organiseerde Willy rondleidingen op het kerkhof. Hij selecteerde daarvoor enkele markante graven en gaf in een brochure wat meer tekst, beeld en uitleg, dat laatste vooral over symboliek en geschiedenis. We namen ze voor u even uit de kast.
Paul Verhoestraete ging Willy achterna en fotografeerde wat Willy had geselecteerd. Maar in een aparte prentenbak onderaan voegt Paul er nog een serie opvallende beelden aan toe. Ze illustreren hoe gevarieerd we met z’n allen onze doden ook in de publieke ruimte bij ons houden. Met respect voor eigen cultuur en tradities. En ieder op zijn manier.
Markante graven
De aardbol en het gebroken leven. De bol met evenaar en meridiaan symboliseren de aarde. De gebroken stenen symboliseren het gebroken leven.
We blijven even stilstaan bij het graf van Constant De Lichte, kort na de Tweede Wereldoorlog overleden als de oudste man van het land. Het graf van de 105-jarige is aan de opstaande zijkanten versierd met rozen. Al in de oudheid was de roos het symbool van de eeuwige liefde. De doornenkroon op het hoofd van de Christus is het symbool van de bespotting.
Enkele van de weinige nog bewaarde ijzeren grafmonumenten. In het kruis zijn vaak druivenbladeren ingewerkt als symbool voor de wijn die in de eucharistie wordt gebruikt als verwijzing naar Christus’ bloed. Onderaan werden de twee wenende vrouwen afgebeeld, Maria de moeder van God, en Maria Magdalena. De wereld van de doden is volledig afgescheiden van de wereld van de levenden.
De vroegere graven van de vele kloosterzusters die hier overleden werden geruimd en vervangen door het huidig monumentje. Op die manier kwam er ruimte bij voor nieuwe graven.
Rechts in de hoek – aan de buitenmuur – vindt de kerkhofwandelaar de oudste grafsteen van de begraafplaats. Hij is van Eugenius Maeyens, geboren te Knesselare op 2 oktober 1787 en er overleden op 2 maart 1867.
Eugenius Maeyens was al chirurgijn tijdens het Hollands bewind, daarna vijftig jaar heelmeester. Hij was gemeenteraadslid, schepen en burgemeester van Knesselare van 1848 tot 1 september 1859.
De afbakening van de werelden van de doden met die van de levenden wordt door de kettingen gesymboliseerd. Een oeroud gebruik. Al tijdens de bronstijd werd de as van de overledene in een urne begraven, waarna er rondom de urne een grachtje werd gegraven om deze werelden te scheiden. (Foto’s WS en PV)
In de christelijke leer worden kinderen die overlijden direct als engel in de hemel opgenomen want zij kennen het onderscheid niet tussen goed en kwaad, vandaar ook het vaak voorkomende engeltje. Als attributen zien we het gebroken hart, dat de liefde van de ouders tot het kind symboliseert. De potscherven staan symbool voor het gebroken leven, een schoen en speelgoed zijn elementen uit het kinderleven.
Deze kapel is een herinnering aan de overleden pastoors van Knesselare, dus geen eigenlijk graf. De laatste pastoor, Omer Boudonck, overleed in 1985.
Een nieuwe wijze om de doden te eren is de asse in een urne te plaatsen in een urnemuur. In 1989, 29 jaar geleden, werd de eerste urne bijgezet.
Of het nu om een ketting, een gracht of zoals hier afgebeeld een volledig hek gaat, beide symboliseren de afscheiding tussen de twee werelden. Op de vier hoeken van het hekken zijn flambeeuwen of fakkels aangebracht. Fakkels verwijzen in tal van culturen naar mysteries. De uitgedoofde fakkel als symbool van de dood is vaak op oude grafstenen te zien.
Het mocht voor “prominenten” al eens in het Frans zijn. Zoals hier op het graf (“sepulture de la Famille…”) van de liberale burgemeester August Wille. Willy Stevens deed jaren geleden een oproep om de graven van de oud-burgemeesters “nooit te verwijderen”. De gemeente moet die taak op zich nemen, stelde hij.
Graf van oud-burgemeester Achille Rodts. Het klaverbladkruis met de figuur van de Christus met doornenkroon zinnebeeldt de drie-eenheid. Reeds bij de druïden van de voorchristelijke tijd werd het klaverblad als heilige plant vereerd.
In sommige gevallen was er plaats voor meerdere generaties overledenen van een familie. Dat blijkt ook uit de vele inscripties op de nog niet zo lang geleden vernieuwde nagedachtenissteen van de familie Maeyens. Het kruis is een vernieuwde vorm van het klaverbladkruis.
Grafmonumenten van gesneuvelden of oudstrijders van de twee wereldoorlogen hebben een bijzondere betekenis en worden best bewaard, aldus Stevens (op andere plaatsen van het kerkhof zijn nog meer graven van overleden oudstrijders te vinden).
Het grafmonument van oud-burgemeester, Arnold Bellaert dat dringend aan herstel toe is.
Muur waar de asse in de urnen bewaard wordt. Door het grote succes van deze alternatieve begraafmethode bleek de oorspronkelijk muur al snel te klein. Urnen worden op verschillende manieren bewaard en begraven.
Een andere grote evolutie in het begraven was het kunnen verstrooien van de asse. Wel verstrooid, maar niet vergeten. Naamplaatjes van de overledenen zijn een teken van blijvende herinnering. Bloemen worden in het gras neergelegd als blijk van liefde door de nabestaanden.
Dit tafereel in de hof van Olijven (achteraan, foto WS) symboliseert het lijden. Viooltjes, kleine sterk geurende bloemen, zinnebeelden nederigheid. Tijdens Romeinse dodenherdenkingsdagen, de zogenaamde Dies Violaris, werden al viooltjes op de graven gelegd. Het oude volksgeloof hecht veel belang aan de geneeskundige kracht van viooltjes. De blauwe kleur van de bloemen die met trouw en duurzaamheid geassocieerd wordt, maakt ze ook tot symbool van de liefde. Andere attributen zijn een bijzondere verering tot O.L.V. van Lourdes. Meer en meer zien we de lampjes op de graven verschijnen, een gebruik uit Duitsland ingevoerd.
Bij dit graf moeten we naar de symboliek gissen. Op de kaft van het gesloten boek staat de naam van de overledene. De andere elementen zijn wellicht boekrollen. Het gesloten boek kan het einde van het aardse leven symboliseren.
Van oudsher is de duif een dier met grote symbolische betekenis. De vreedzame en tedere aard die (ten onrechte) aan het dier wordt toegeschreven, maakt ze tot zinnebeeld van zachtmoedigheid en liefde.
De trapsgewijze opstelling van de ronde paaltjes doet ons denken aan de weg naar Golgotha, de “lijdensweg” die Christus moest volgen. Ook hier een vrij recent element, de lamp.
Nog een andere ritus in de dodenherdenking is de urne met een gedenkplaatje erbovenop (urnekeldertje). De nabestaanden hebben zo wat meer plaats om de overledene te herdenken. De haag op de achtergrond geeft een beschuttende indruk.
We kunnen ons bij deze brute steen misschien wel brute schors voorstellen. Een brute schors en zacht van inborst wordt wel eens over mensen gezegd. Rechts boven zien we ineenlopende kruisjes.
De brug (foto WS) is het zinnebeeld van de overgang, De begrenzing tussen leven en het hiernamaals werd vaak door een rivier voorgesteld. De brug vervangt de veerman die de zielen overzet (een tweede betekenis van de brug kan zijn dat de overledene tewerkgesteld was in de bruggenbouw).
Nog een tafereel in de Hof van Olijven. Het verwijst naar de tweestrijd, een conflict tussen de menselijke en de goddelijke natuur. Op het tafereel is een olijfboom geëtst. In het oude Rome was de olijftak het symbool van de vredesgodin, in de Bijbelse symboliek een teken van de herstelde vrede tussen God en mens. Hiernaar refereert ook het Heilig Oliesel (olijfboomolie).
Nog een kleine en een grote prentenbak
Hieronder geven we nog een prentenbak met beelden die onze fotograaf zijn opgevallen. Een andere insteek, maar beslist de moeite waard om eens te kijken naar de manier waarop de mensen op een begraafplaats de herinnering aan hun overleden familie koesteren. Door de lens van de fotograaf…
Hieronder nog een paar foto’s van het herdenkingsmoment van vorige maandag 29 oktober (PV)
Halloween, nieuw, maar vooral ook oud…
Schrik niet, als u de avond voor Allerheiligen griezels tegenkomt. Ze worden op pad gestuurd door voetbalploeg VK Knesselare. Voor wie het een met het ander verwart, het volgende:
Bij de oude Kelten, volksstammen die zich in de laatste eeuwen voor Christus vanuit het Alpengebied over grote delen van Europa verspreidden, eindigde het jaar op 31 oktober. Einde van het oogstseizoen.Tijd voor een vrije dag, het Keltische Nieuwjaar op 1 november. Kelten geloofden dat de geesten van de doden op die dag een levend lichaam kwamen halen. Daarom werd voedsel neergelegd voor de deuren en probeerden mensen de geesten buiten te houden door maskers te dragen.
Enkele honderden jaren werden de Kelten verdrongen door Romeinen en Germanen. Na de verovering van Groot-Brittannië door de Romeinen mengden zich daar Keltische en Romeinse tradities. Een goeie duizend jaar geleden staken ook christelijke gebruiken de zee over. Een ervan was het rondtrekken van bedelende en in lompen gehulde christenen, op zoek naar armen- of krentenbrood, dat ze hoopten te krijgen in ruil voor wat gebeden voor de familie van de schenker. Weinigen zullen het nog weten, maar gebeden, zo dacht men, verkortten de tijd in het brandende vagevuur vooraleer men naar de hemel mocht. In een mix van die gebruiken ontstaan ook de halloweentochten.
Nog recenter (tweede helft jaren 1900) is het gebruik van de uitgeholde pompoen, hét symbool van Halloween. En dat van de verkleedpartijen, waar nu ook volwassenen en liefhebbers van enig gegriezel in meespelen… De kinderen hopen met hun “trick or tread” (“snoep of je leven”) op snoep aan de voordeur…
Halloween is dus een oorspronkelijk Iers en heidens gebruik.Traditie, geloof, bijgeloof en commerce (het is blijkbaar te stil tussen zomerconsumptie en klaas en kerst) mengen zich in een verhaal met veel kanten.
Voetbalploeg VK Knesselare organiseert een VK-sneukelhalloweentocht op woensdag 31 oktober. Vertrek aan de kantine op het sportterein tussen 19 en 20.30 uur.
Knesselaars Nieuws 