Hoe raar dat vandaag ook klinkt (al zitten we met Halloween dicht in de buurt), een paar generaties geleden vertelden tientallen oude mensen over heksen. Omer Mattheeuws registreerde hun verhalen. Aandacht voor de heksen van Knesselare.

Rap even mee: “Een heks… haha”

We publiceerden hier wel al eens eerder een aantal volksverhalen, zoals die begin de jaren 1960 werden geregistreerd door Omer Mattheeuws. Dit keer uit dit lijvig werk alles over de heksen van Knesselare.

Heksen hadden het volgens de Knesselaarse gesprekspartners van Omer vooral gemunt op kleine kinderen. Zodra de heks het huis verliet werden kinderen ziek. In tijden van ondervoeding was rachitis (kinderen kregen het gezicht van een oude man) een ware plaag. Ook dieren werden vaak betoverd. Heksen staken de mensen vol luizen of vlooien, zo toveren met licht…

Om heksen machteloos te maken gebruikt men een paasnagel, waar geen heks overheen kan stappen, zout, een kruis, een schapulier, de naam van de dag roepen…

Hier onze voorouders over hun (bij)geloof:

Liza Ardeel,72 jaar, fabriekswerkster: “Dolfine was getrouwd mee ne leurder, Ivo Secelle. Ze reeën tuebe rond mee een kerreken waarop alle soorten alaam lag: petainnagels en wa weet ik al. ‘k Wete d’er nog goed van dasse in Ursel een kindeken betoverdige. “Ah, mijn braaf kindje”, zei ze en streeldige over zijne kop. ’t Kindje begost in zijn sjeeseken te schremen en te klagen en ’t hee niet meer dan twee dagen nie meer geloofd. Mijn zuster Emma wierd uek door ’t wijveken Secelle betoverd. Mijn moedere was zuust aan ’t winkelen en ‘k zatte mee den thuiswacht in ons huis in de caféstrate (Koffiestraat -red.). ’t Wijveken Secelle kwam binnen en legdige ons Emma de hand op de kop. O moeder thuis kwam vroeg ze wat dat er mee de kleine scheeldige. ”t Wijveken Secelle heet hier geweest’, zei ik. ‘Heet die rosse hier in huis geweest?’, zei ze. “Best dat ‘k niet thuis ware of ‘k smete ze op de caféstrate’. Twee dagen d’erachter stierf ons Emma aan den ouden man”.

Henri De Blaere, 87 jaar, seizoenarbeider: “Treze was een oud en versleten wijveken. Z’ha zij altijd een zwarte schorte en een neusdoek aan. Ze woondige in de Zandekens mee haar naast familiede, Gino en Peet. Zkeren dag was mijn moeder naar ’t land en had onze Fons meegenomen in de rollewagen. Z’had de jongentje, ’t was nog maar zeven maanden oud, in de rollewagen laten zitten binst dat ze aan ’t werk waren. Treze kwam dare voorbij en ze streeldige onze Fons over zijn kopken. En d’erachter en deget niet anders meer of schremen en d’erachter is ’t subiet gestorven aan den oude man.”

August Scheyvinck, seizoenarbeider Knesselare: “‘k He ook nog een wijveken gekend met een dochter. En ot da wijveken zei ‘Overal en boven al’ kwam ze overal waar ze wildege zijn. Ze zettige heur op een gete en vloog deur de lucht. De dochter wilde dat ook promberen en ze vloog deur alles en was geschonden over geheel heur lichaam”.

Augusta De Smet, 76 jaar, dienster: “En in Sint-Joris d’er was nog ene die den nam had van toveresse. En ot er een kind geboren wierd was ze gedwongen om daar naartoe te gaan. En ze deed ze kwaad aan en ze stierven. Op ne zekere keer, op ne nacht, d’er was een kind ziek van uuit haar gebuurte. En d’er was iemand die wree de tandpijn had en die d’er schuin over weundige. Zo, hij was opgestaan en hij zag haar gaan ten tween van de nacht. En ze trok aan de deure, ze was vermaakt. Ze ging al ’t hekken binnen en ze trok aan de de deure , moar ze kost ook niet binnen. En ’s anderendaags nuchtings stierf da kind.

Maria De Vos, 52 jaar, huishoudster: “En Tselie verteldege ne keer, ’t was nog ot haar zuster leefdige, en ze weundige bij Achiel Rodts. Z’han daar veel jonge kinders en ’t jongste deel niet el of schemen en ’t tweede jongste vermagerdige en kost niet eten. Ze gingen zilder naar de paters. De paters zeien, ot er iemand om ne zochten bussel kwam dat zij het ware. En ze zieien ook dat één kinder d’er niet meer zoe deurekomen, ’t ander wel. En ’t was woar, dat is al gebeurd. Dat een is ten twaalven ’t senachts gestorven en ’t ander hen ze kunnen schapperen (redden)”

Marcel Verniest, 43 jaar, werkman: “Verge Ardeel moest achter de doopkleren voor ’t kind van moeder Cleme. En osse in ’t huis kwam van meoder Cleme begost mij dat kind te schremen en da kind schreemdige dag en nacht. O Verge Ardeel weg ware, ze gingen naar de paters van Steenbrugge en ze zeien daar dat da kind dat aangedaan ware door een oud vrouwmens. Ze zeien dat moeder Cleme moest te biechten en te Communie gaan en dat d’eerste oude vrouwe die ze tegenkwam de die was die da kind dat had aangedaan. En tussen Celle de Nevens en Peetjes kwam ze Verge tegen. En moeder Cleme heet er ton enen deure getrokken”.

Molenaar Henri Taets

Henri Taets, 80 jaar, mulder: “Da gebeurdige hiere op een boerderije. ‘k He ’t horen vertellen. De stoelen stonden te dansen en de tafle te dansen. Da kwam van diene knecht. Hij was  dat aangedaan. De paters hen dat afgelezen hé… allez, ge verstaat da wel he, ot er enen zijn hand op uwen kop legt, zijje “aangedaan”.

Maria Brandt (71 jaar, huisvrouw): “‘k He altijd horen zeggen van mijn vadre dat ’t tot Charel d’Hoogens en loatre bij zijne zeune Jules spooktige. Al mee ne keer wierden de beesten opgejaagd en verschrikt door de spoken en de kalvers en de koelen klaverdigen op de muren… Ze meendigen dat ’t wijveken De Roo ilder dat aandeed. Er ze gingen noar Steenbrugge noar de paters;  Diene gang was altijd wreed lastig en ze zweetigen geweldig. En de paters besproeidigen de beesten mee wijwoadere en ’t wierd were normaal op dat hof.

August Scheyving: “Toe Gust Vervincks in Zeldonck had er een oud vrouwmens weest schooien, maar z’en ha niets gekregen. Ze ging koleirig van dat hof en riep ‘Da zulde elder beklagen’. En ’t sanderendaags was de melk dikke. En on ze kerndigen geen boodre op den bom van de pulle lager d’er koperen spellen. Ze gingen naar de paters en de die zeien dan ze da vrouwmens iets moesten geven o ze kwam. En ’t was ’t ermee afgelopen”.

Marie-Louise Claeys (73 jaar, fabriekswerkster: “’t Was binst den oorlog en d’er wierd tons vele gesmokkeld. ‘k Ginge naar Gent en in Zomergem moeje overstappen maar op den tram naar Zomergem zaten er twee heksen. En ok ik in Zomergem op den andere tram staptige en ‘k een koepontje vroege naar gent zegt dienen Here: “Maar madame, ge rijdt naar Knesselare” en ik en wistet niet. ’t Was de schuld van die twee heksen die mij op den dool stuurdigen”.

Henri Delnat (87 jaar, jachtwachter). “Felix C.’s kinders gingen allemale dood. Hij had er mee de macht g(had (zeer veel). En dat is nog van mijnen tijd zulle! D’er lag nu weeromme een kindje te draaien en te keren en te sterven. Ze waaktigen d’erbij. El al de deuren waren schuene toe zulle. D’er was tons nog een vier in de kamer hé, d’er waren tons geen stoven en potverdomme die katte liep wel viere toe vijf keer deur da vier zonder te verbranden en ze was were weg. En da kind was dood en dat hen ze ook op Nele Zutters…”

Florent Spanhove

Florent Spanhove, 82 jaar, kleermaker: “D’er was hier ne keer een toveresse die achter de wereld liep om de mensen elder cenzen af te doene en elder geluk te zeggen. En d’er kwam daar ne keer ne Duitsche Schaper gegaan mee zijn schapen en hij wildige die toveresse den duvel aandoen. Maar die hekse begost op een fluitje te spelen en al de schapen begosten te dansen”.

Liza Ardeel (72, fabriekswerkster): “Ziene (Regina) Stock da was ook een toveresse. ‘k He de die wreed goed gekend. Ze zei: ‘Zondag zal ’t er hier iemand passeren binst de messe. Braeckeveld zal hier passeren op een zwijn’. En godverdekelingen, hij passeerdige op een zwijn. Da’s waar gebeurd, vent.

Marie-Louise Claeys (73, fabriekswerkster): “D’er liepen hier vroeger twee toverwijvekes rond en ze zeien tegen mijn broere ‘Al dajje ploegt zal ’t ’s anderdaags were ommegeploegd zijn’. En ’t was woar,. En dat waren twee wijvekes uit Gent”.

Henri De Blaere: “Treze Mestdagh kost de mensen die voorbij kwamen in nen put woader trekken. Briek Blondia es ne keer in diene put getrokken van Treze”.