Allerheiligenweek. Er zal weer veel volk zijn op de begraafplaats, het kerk-hof. Wat doen we hier op deze prille novemberdagen, en waarom? Een woordje uitleg en een mooie reeks kerkhofbeelden.

Meester Jozef Vanthuyne heeft in zijn klas in de gemeenteschool aandacht voor de kerkhofperiode. Rond de maquette in de zandbak onder meer Dirk Van Ryckeghem (links)

Ontstaan ten tijde van de grote vervolgingen van christenen, die al begon onder keizer Nero (jaar 68).  De doden werden geëerd als martelaren, moedig gestorven zoals Christus. Vanaf de 4^de eeuw werden die herdacht op hun geboortedag. Zoals overal in het keizerrijk de overledenen werden herdacht rond hun graven.

Er waren zoveel martelaren dat gemeenschappelijke herdenkingen (Allermartelarendag) nodig werden, aanvankelijk op de zondag na Pinksteren, vanaf 834 op 1 november. In de herfst was er nog eten genoeg om te feesten, in het voorjaar was dat soms iets lastiger. Die gezamenlijke dag komt er omdat ook de heidenen hun Halloweenfeest hadden, waarin in plaats van de heiligen de natuurkrachten centraal stonden. Lodewijk de Vrome, zoon van Karel De Grote, maakte in 835 in het Frankische rijk van Allerheiligen  een verplichte rustdag. In 998 bepaalde de abt van Cluny dat de doodsklok moest worden geluid. Klokkengelui moest de boze geesten verjagen (angst voor de ontevreden zielen…).

In het spoor van Allerheiligen ontwikkelde zich Allerzielen, van toepassing op iedereen (dus niet alleen op de heiligen). Veel later, in de zestiende eeuw (de eeuw van de godsdienstoorlogen) werd in de geloofsleer vastgelegd dat bidden kon helpen voor de meeste overledenen die in het Vagevuur terechtkwamen. Het is pas veel later dat Allerheiligen ook de gewone mensen werden herdacht en Allerzielen zo aan betekenis verloor.

Er werd echter niet alleen gebeden, maar ook gefeest (offerverering) op Allerheiligen. Zoals de Romeinen dat al deden, werd hier in de middeleeuwen vaak gedanst op de graven. Een gewoonte die de christenen overnamen van de heidenen die angstig offers brachten voor hun ronddolende doden. Feesten betekende ook extra eten. Allerzielenkoeken, vaak pannenkoeken (netjes rond als een levenscyclus), kruiskensbroodjes… waren de restanten van het voorchristelijke dodenmaal op het graf van de overledenen. Er werd ook brood bedeeld aan de armen.

Rituelen

Zo ontstonden ook tal van rituelen, zoals het aansteken van kaarsen (ook al een overname van de lichtverering via toortsen rond de graven). Licht is de wegwijzer voor de terugkeer van de afgestorvene naar de aarde. De zondag na Allerheiligen gaat in Scherpenheuvel al vierhonderd jaar lang en vandaag nog altijd de kaarsjesprocessie uit.

Tot de rituelen behoort ook het bidden bij het graf. In doorgedreven vorm ging het dan tot niet zo heel lang geleden om het bidden van onzevaders en Weesgegroeten op de kerkhoven. Deed men dat na communie en biecht dan kon men voor de overledenen een aflaat verdienen (minder vagevuurtijd). Men noemde dat petjonkelen en onder de oudste inwoners van onze gemeente zijn er ongetwijfeld nog mensen die dat gebruik kenden. Ook processies naar en rond het kerkhof behoorden tot de gebruiken (met lezing van de vier evangeliën op de vier hoeken).

Bloemen

Nog een ritueel is het schoonmaken van graven en het neerleggen van bloemen, Bloemen leggen op de graven, deden de heidenen al heel lang. Een ronde krans vaak, als symbool van oneindigheid. De chrysant, een Aziatische plant, dateert pas van na de Tweede Wereldoorlog. Wit en geel waren de kerkelijke kleuren en wit staat voor waarheid en licht.  Geel staat voor de liefde, het eeuwige, het goud van de zon.

Kijk niet op van die allerheiligenrituelen bij ons, je vindt ze overal, van Catalonië tot Polen, van Frankrijk tot Mexico. Protestanten vieren Allerheiligen niét (geen heiligenverering), maar orthodoxen wel (eerste zondag na Pinksteren), Anglicanen ook (All Saints Day). De islamieten trekken zelfs naar het graf van Mohammed in Medina. Dodenverering is samen met het huwelijk één van de twee sacramenten binnen het hindoeïsme. Voor boedhisten is Maghapuja de alle-heiligendag.

De bovenstaande tekst is een samenvatting uit “Een jaar vol feesten” van Bart Lauvrijs (Standaard Uitgeverij, 2004).

Naar aanleiding van Allerheiligen publiceren we hier een aantal mooie kerkhofbeelden van Paul Verhoestraete. Zon, mist en sneeuw, maar vooral veel rust.

Deze slideshow vereist JavaScript.